DUURZAME KOST ALS CITY FARMER
Waar ooit de radio’s en televisietoestellen stonden opgetast, klaar voor verzending, zwemmen nu forellen en groeit sla. Sinds februari huist Duurzame Kost op de vijfde verdieping van een voormalig pand van Philips op Strijp-S in Eindhoven. Het is het bedrijf van Jos Hakkennes uit Rijkevoort. Hij kweekt er forel en groenten in een gesloten ecosysteem. Zonder kunstmest of medicijnen, maar wel met roze led-verlichting, die van buitenaf de nodige aandacht trekt. Maar de planten gedijen er goed van.
Honderden forellen zwemmen rond in duizenden liters water. De gefilterde uitwerpselen van de vissen dienen als voeding voor de planten. Directeur en city farmer Jos Hakkennes legt uit: “We hebben hier een drijvende stadstuin met plantenbedden op water. De groenten kweken we op xps borden, gladder en hygiënischer dan tempex, waar we gaten in gemaakt hebben. In zes weken groeit een zaadje uit tot een krop sla. Die hangen met hun wortels in het water, dat daardoor wordt gezuiverd en weer teruggepompt wordt naar de forellenbakken. Het systeem is automatisch vrij van kunstmest, want dat krijgen de vissen weer binnen en die kunnen daar niet tegen. Andersom mogen de vissen geen medicijnen, want die zijn slecht voor de planten.”
Nieuwe voedselproductie
De Rijkevoortse ondernemer begon in 2015 zijn eigen bedrijf. Na een studie aan de landbouwhogeschool werkte hij vijftien jaar in die groene branche, tot hij, rond de millenniumwisseling, de switch maakte naar een organisatie die mensen met een beperking leidt tot werk in het vrije bedrijfsleven. Een reorganisatie en verschil van inzicht over de te volgen koers deden Jos Hakkennes besluiten het roer radicaal om te gooien. Het werd een mix van beide genoemde disciplines.
“Ik wilde een sociale onderneming beginnen. Daarnaast waren de fenomenen landbouw en voedselvoorziening nooit helemaal bij mij uit beeld geweest. Ik was op zoek naar een nieuwe manier van voedselproductie.En die heb ik gevonden in het systeem van aquaponics. Het is niet uniek en evenmin in Nederland bedacht; het komt uit Australië en de Verenigde Staten. Daar is men er al een stuk verder mee dan wij hier. Je bootst er de natuur mee na, maar conditioneert ook meteen. En dat is waar wij in Nederland sterk in geworden zijn. Alleen werd de landbouw er te ‘groot’ door: die is vervuilend en belastend geworden, voor mij vijftien jaar geleden de reden om de landbouw vaarwel te zeggen.”
Zonder medicijnen of kunstmest
Maar Jos Hakkennes is dus terug op zijn oude stiel. “Wij geloven in een maatschappij waar meedoen en gezondheid samen gaan. Met de stichting Duurzame Kost willen we gezond voedsel dichtbij beschikbaar maken. Hoe? Door mensen die dat willen de kans te geven samen gezond voedsel te telen. Wij produceren en distribueren op duurzame wijze groente, fruit en vis. Dus zonder de al genoemde medicijnen of kunstmatige meststoffen. Maar ook zonder bestrijdingsmiddelen. Hierbij werken we met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.”
Voor de ondernemer is het concept beslist een missie te noemen: “Ik wil Nederland laten zien dat je niet per se hoeft te specialiseren, zoals in onze landbouw wél gebeurt. Wat we met Duurzame Kost doen is een soort compromis en dát is nieuw in ons denk en. Want met aquaponics (zie voor de uitleg, het kaderstuk, red.) produceer ik duurzaam en kan ik tóch conditioneren. Dat samengaan is nog niet echt des Nederlands.”
Eindhoven: the place to be
Het was het systeem van de zware waterbakken dat Jos Hakkennes in Eindhoven bracht. “In Vortum-Mullem ben ik in een kassencomplex twee jaar geleden proef gaan draaien. We produceren daar acht ton sla en driehonderd kilo vis op jaarbasis. Sinds midden vorig jaar draaien we ook in het Veem in Eindhoven, zoals het oude fabriekspand tegenwoordig heet. Daar was ik terecht gekomen nadat ik kennis maakte met iemand van zorginstelling Futuris Zorg en Werk, die vanuit Eindhoven begeleid wonen organiseert voor autistische jongeren. Het oude Philips-pand kan een gewicht van 1200 kilo per vierkante meter dragen; lang niet alle (kantoor)gebouwen kunnen dat, vijf hoog. Zo’n forellenbak met een kuub water weegt toch gauw duizend kilo…”
Los van dit alles is Eindhoven voor de Rijkevoortse ondernemer ook wel een beetje the place to be. Eindhoven is hip, snel en het bruist er van de innovatieve ideeën. “Een prachtige locatie om er het evangelie van aquaponics te verkondigen”, lacht de ondernemer. “Philips doet er onze speciale verlichting en de verhuurder van het pand denkt ook constructief met ons mee.”
Impact maken
Voorlopig komen er van Vershal Het Veem vooral slasoorten en kruiden uit de drijvende tuin van Duurzame Kost. Net als voor de vis zijn de lokale restaurants de belangrijkste afnemers. Wat overblijft, is voor particulieren: “Elke vrijdag staan onze mensen met een kraampje hier in de Vershal en dan kan iedereen onze forel kopen.” Het is de bedoeling dat er in de toekomst ook andere groenten als tomaten en aubergines geteeld worden. “En eetbare bloemen”, vult Jos Hakkennes aan. “Ik wil impact maken. In iedere grote stad in Nederland zou ik zo’n project willen starten. Het marktaandeel is natuurlijk verwaarloosbaar, maar ik wil laten zien dat het product rendabel is en dat je ook makkelijk kunt opschalen. En dan wordt het vanzelf een ander verhaal. In Eindhoven gaan we 22 ton sla per jaar produceren. Zestig procent van onze opbrengst komt van de groenten en vis, zo’n 35 procent komt uit de reïntegratieprojecten en nog eens vijf procent komt uit rondleidingen. Op deze wijze maken wij serieus werk van sociale en ecologische duurzaamheid.”
Aquaponics: circulair en duurzaam
Aquaponics is een duurzaam systeem voor voedselproductie. Het combineert aquacultuur met hydrocultuur in een circulair systeem. Bij aquacultuur komen de uitwerpselen van de gekweekte vissen als afvalstoffen in het water terecht. Hierdoor kan het water giftig worden. Bij een aquaponicssysteem dienen deze uitwerpselen juist als voeding en onderdeel van het systeem. Bacteriën in het hydroponics-gedeelte (waar groenten op ‘water’ groeien) breken deze af tot voedingsstoffen voor de planten. Het water uit dit onderdeel circuleert vervolgens zonder afvalstoffen terug naar het aquacultuurgedeelte, waar de vis wordt gekweekt. Dit systeem gebruikt negentig procent minder water dan tuinieren in volle grond, omdat het water wordt gerecirculeerd, en alleen het water wat de planten opnemen (of het water dat verdampt) moet bijgevuld worden. Bovendien is het niet afhankelijk van vruchtbare aarde. Echte verse vis zorgt voor een veilige en gezonde bron van eiwitten. Ook maakt dit systeem géén gebruik van grote, milieuvervuilende landbouwmachines noch van stoffen die schadelijk zijn voor de vissen of de planten. Hormonen, antibiotica en andere visadditieven zijn schadelijk voor de planten en worden dus niet gebruikt. Er is slechts een kleine hoeveelheid energie nodig om een waterpomp van 500 watt en beluchting van 700 watt te laten draaien.
